Zag vanmiddag een indrukwekkende Jonathan Israel op het tv programma Buitenhof: deze grote kenner van de Nederlanden, die een standaardwerk over ons land schreef, The Dutch Republic, verklaarde helder en duidelijk een deel van het gedachtegoed van Spinoza. Spinoza, de grote filosoof, die import Nederlander van de Gouden Eeuw, de denker die Europa de nieuwe tijd inloodste, de man die door zijn geloofsgemeenschap in de ban werd gedaan en over wie vanmiddag in de Rode Hoed wordt gediscussieerd: moet die ban niet eens worden opgeheven.
In scherpe goedgekozen woorden gaf Israel een college waar maar weinigen toe in staat zijn, geen ingewikkelde theorien, geen wolken van woorden, verademend. De vragen van Pieter Jan Hagens waren uitdagend, hij leek meester van de materie. Mijn Zondag kan niet meer stuk. Hij was toch al van een stevige kwaliteit door het avondje dat er aan vooraf ging: een Sinteklaasavondje oude stijl met opgewonden kleinkinderen, rode konen en bulkend van de cadeaux voor jong en oud, en in mijn geval zeer oud. Judas van Amoz Oz en de Orgelman van Mark Schaevers over de schilder Felix Nussbaum, had de Sint mij o.a. toebedacht! Meteen begonnen in het laatste boek aan de reis die Schaevers onderneemt in het verloren leven van deze belangrijk schilder. Daarover denk ik later meer, het is te vroeg. Ben nu nog te zeer in beslag genomen door de woorden van Jonathan Israel in Buitenhof over de tolerantie in de Republiek van de Gouden Eeuw tegenover over de tolerantie van onze dagen. Soms dacht ik dat hij ons land nog steeds voor een republiek hield, republikeins in ons denken, al zijn we dan nu al weer tweehonderd jaar een monarchie. Waarom kan een heldere analyse van onze samenleving alleen van een buitenlander komen en zijn ‘onze’ leiders daar niet of maar ten dele toe in staat? Hoe kan een land tolerant blijven ondanks het onverdraagzame gedrag van een deel van de samenleving. Israel memoreerde fijntjes het schandelijk ombrengen van vrijheidsdenkers als de Gebroeders de Witt, een politieke moord in de zg Gouden Eeuw die in het verborgene gesteund werd door de Orangisten. In een tijd waarvan wij zelf zeggen dat die plaats vond in de geboortetijd van De Tolerantie. Het is volgens hem dus mogelijk verdraagzaamheid levend te houden in tijden van oproer en ontevredenheid. Bij mij riep het spannende gesprek de behoefte op aan een samenbindende visie, een term die onze huidige premier zo tegenstaat. Wat zou het hem sieren wanneer hij er maar een beginnetje mee zou maken, maar nee, hij laat alle bevolkingsgroepen maar hun gang gaan, de een nog schreeuwender dan de ander, de een nog onverdraagzamer dan de ander. Dat belooft wat voor het komende voorzitterschap van de Unie dat Nederland de komende zes maanden gaat bekleden. Ik hoop dat Kamerleden en Ministers vanmiddag de discussie over Spinoza, waar Jonathan Israel het woord gaat voeren, bij zullen wonen. Bijwonen en er vervolgens wat van opsteken.
Zondag na de Sint
